Organizacja, przedsiębiorstwo i przedsiębiorca – czy można utożsamiać te pojęcia?

Wolność prowadzenia działalności gospodarczej stanowi jeden z fundamentów ustroju gospodarczego, zagwarantowany konstytucyjnie. Z prowadzeniem tej działalności związane są takie pojęcia, jak: organizacja, przedsiębiorstwo i przedsiębiorca. Czy można je utożsamiać? Niniejszy artykuł stanowi próbę odpowiedzi na to pytanie.

CIZRZ_7_8_76.jpg

Pojęcie organizacji

Według Myszewskiego1, organizację można utożsamiać ze spółką, korporacją, firmą, przedsiębiorstwem lub instytucją albo jakąkolwiek ich częścią, samodzielną lub nie, publiczną lub prywatną, o własnych zadaniach i administracji. W podobnym tonie wypowiadają się: Borowiecki i Kwieciński2 stwierdzając, że pod pojęciem organizacji należy rozumieć przedsiębiorstwa. W literaturze przedmiotu istnieje szereg różnych definicji organizacji (tabela 1).

Organizacja (gr. organon, organizo; łac. organum – narzędzie lub przyrząd; tworzenie uporządkowanej, harmonijnej całości) to ogólnie pojęta cecha rzeczy lub ciągów zdarzeń, rozpatrywanych jako złożone z części oraz ze względu na stosunek tych części do siebie nawzajem i do całości, a polegająca na tym, że części współprzyczyniają się do powodzenia całości3. Organizacja ma zazwyczaj dwa znaczenia. Z jednej strony organizacja to rzecz zorganizowana (zespół ludzki, przedsiębiorstwo, instytut naukowy), z drugiej zaś organizacja to czynność polegająca na doborze i uzgodnieniu elementów jakiegoś procesu (np. procesu pracy), działających dla wspólnego celu. Elementami tymi są ludzie i wykorzystywane środki. Podlegają one organizowaniu po to, aby podnieść efekt ich współdziałania, wyrażony na przykład przez wydajność, trwałość działania, niezawodność, jakość4.

Organizacja może być rozpatrywana w sensie: rzeczowym, czynnościowym lub atrybutowym5. Organizacja w ujęciu rzeczowym stanowi instytucję lub grupę funkcjonalną, w skład której wchodzą celowo zorganizowane zespoły ludzi i rzeczy. Zachodzą w niej procesy realne (materialne i fizyczne) oraz kierowania, na które składają się działania informacyjne i decyzyjne. W sensie czynnościowym organizacja jest procesem polegającym na celowym zgrupowaniu ludzi i rzeczy w taki sposób, aby sprawnie osiągały założone cele (można wówczas mówić o organizowaniu, czyli działaniu polegającym na tworzeniu organizacji i celowym koordynowaniu czynności, działań, pracy i służby). Z kolei, w podejściu atrybutowym eksponowane są właściwości rozpatrywanej organizacji.

Podstawowymi składnikami każdej organizacji są: ludzie, cele i środki. Organizacje przy pomocy ludzi dążą do zaplanowanych celów, wykorzystując posiadane środki. Organizacja w instytucjonalnym rozumieniu oznacza celową grupę społeczną, dysponującą określonymi środkami, która funkcjonuje według pewnych reguł i zasad, współpracującą ze sobą dla osiągnięcia określonego celu. Istotą organizacji jest świadomość zasad, reguł, misji, celów oraz synergia (dopasowanie, wspomaganie działań innych). Najważniejszymi aspektami organizacji są: władza, informacja i kooperacja6.

Elementem konstytuującym organizację jest istnienie celu (grupy celów), którą tworzą wzajemnie powiązane aspiracje, zamiary i dążenia, składające się na jej misję. Immanentnym, głównym celem funkcjonowania organizacji jest wytwarzanie produktów i świadczenie usług dla klientów, od których zależy akceptacja bytu tego systemu w otoczeniu. Z ekonomicznego punktu widzenia zasadniczym celem istnienia organizacji jest osiąganie efektów ekonomicznych, wyrażanych w wielkościach zysku, dochodów, rentowności, dywidendy dla akcjonariuszy. Fundamentalnym celem organizacji jako systemu społecznego jest natomiast zaspokajanie rozmaitych potrzeb społecznych, takich jak potrzeby zatrudnienia, bezpieczeństwa socjalnego, ochrony naturalnego środowiska, satysfakcji pracowników, zadowolenia klientów, potrzeb estetycznych, kulturalnych7. Na rysunku 1 przedstawiono hierarchię celów organizacyjnych.

Organizacja jako system przedstawiana jest w postaci modeli, w których eksponuje się różnego typu podsystemy i relacje. Na rysunkach 2-5 przedstawiono przykładowe modele organizacji.

Wśród najistotniejszych cech organizacji (w znaczeniu rzeczowym) wymienić można następujące jej atrybuty8:

czynnikiem sprawczym powstawania, istnienia i zaniku organizacji są ludzie,

podsystem społeczny sprawia, że składniki organizacji funkcjonują integratywnie i synergicznie, nadając jej cechy przedmiotu zorganizowanego (organizacja w znaczeniu atrybutowym),

proces tworzenia oraz istnienia organizacji jest podporządkowany określonym celom, ogólnie formułowanym jako zaspokajanie potrzeb (tzn. są zorientowane celowo),

organizacja jest zdolna do wyboru i modyfikacji celów (zachowanie rozmyślne) oraz sposobów ich osiągania,

organizacja istnieje w otoczeniu, z którym wchodzi w wielowymiarowe interakcje materialne i informacyjne, traktowane jako zasilenia lub zakłócenia, co kwalifikuje ją do klasy systemów otwartych,

procesy zachodzące w organizacji są w znacznym zakresie sterowane, uporządkowane i uwzględniają podział pracy, a składniki organizacji współistnieją w określonej strukturze i hierarchii zależności (systemy hierarchiczne). W określonych strukturach organizacji występują podsystemy sterujące (zarządzające) oraz podsystemy sterowane (zarządzane); pierwsze prowadzą działania sterownicze (zarządcze), a drugie – działania wykonawcze,

organizacja jest zdolna do ograniczonego rozpoznawania oraz przewidywania swojego stanu i stanu otoczenia, co warunkuje możliwość planowego działania,

organizacja podlega aktywnym procesom adaptacyjnym, poprzez działania skierowane do wewnątrz i na zewnątrz, zapewniające utrzymanie dynamicznej równowagi między organizacją a jej otoczeniem,

organizacja charakteryzuje się cyklem życia, wyznaczonym sekwencją pewnych etapów, np. narodziny, młodość, wiek średni, dojrzałość, schyłek.

Organizacja może mieć charakter organizacji uczącej się, czyli organizacji stale ulegającej zmianom, wykorzystującej tzw. procesy organizacyjnego uczenia się, w realizację których zaangażowani są wszyscy pracownicy w niej zatrudnieni9. Ucząca się organizacja, rozumiana jako koncepcja zarządzania, opiera się na pewnej sumie wiedzy, którą dysponują poszczególni współpracownicy – wiedzy, która jest ciągle wzbogacana i rozwijana, a następnie „udostępniana” przedsiębiorstwu10.

Wykorzystałeś swój limit bezpłatnych treści

Pozostałe 52% artykułu dostępne jest dla zalogowanych użytkowników portalu. Zaloguj się, wybierz plan abonamentowy albo kup dostęp do artykułu/dokumentu.

Kilka wariantów prenumeraty Pokaż opcje
Dwutygodniowy dostęp bez zobowiązań Wybieram

Abonament już od 100 zł miesięcznie

Dwutygodniowy dostęp bez zobowiązań

Pełen dostęp do wszystkich treści portalu
to koszt 100 zł miesięcznie
przy jednorazowej płatności za rok

WYBIERAM

Dwutygodniowy dostęp do wszystkich treści
portalu za 99 zł netto, które odliczymy od ceny
regularnej przy przedłużeniu abonamentu

WYBIERAM

Pełen dostęp do wszystkich treści portalu
to koszt 100 zł miesięcznie
przy jednorazowej płatności za rok

Dwutygodniowy dostęp do wszystkich treści
portalu za 99 zł netto, które odliczymy od ceny
regularnej przy przedłużeniu abonamentu

WYBIERAM

Polityka cookies

Dalsze aktywne korzystanie z Serwisu (przeglądanie treści, zamknięcie komunikatu, kliknięcie w odnośniki na stronie) bez zmian ustawień prywatności, wyrażasz zgodę na przetwarzanie danych osobowych przez EXPLANATOR oraz partnerów w celu realizacji usług, zgodnie z Polityką prywatności. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce.

Usługa Cel użycia Włączone
Pliki cookies niezbędne do funkcjonowania strony Nie możesz wyłączyć tych plików cookies, ponieważ są one niezbędne by strona działała prawidłowo. W ramach tych plików cookies zapisywane są również zdefiniowane przez Ciebie ustawienia cookies. TAK
Pliki cookies analityczne Pliki cookies umożliwiające zbieranie informacji o sposobie korzystania przez użytkownika ze strony internetowej w celu optymalizacji jej funkcjonowania, oraz dostosowania do oczekiwań użytkownika. Informacje zebrane przez te pliki nie identyfikują żadnego konkretnego użytkownika.
Pliki cookies marketingowe Pliki cookies umożliwiające wyświetlanie użytkownikowi treści marketingowych dostosowanych do jego preferencji, oraz kierowanie do niego powiadomień o ofertach marketingowych odpowiadających jego zainteresowaniom, obejmujących informacje dotyczące produktów i usług administratora strony i podmiotów trzecich. Jeśli zdecydujesz się usunąć lub wyłączyć te pliki cookie, reklamy nadal będą wyświetlane, ale mogą one nie być odpowiednie dla Ciebie.