Projekt zmian ustawy o podatku od spadków i darowizn – czy na pewno korzystny?

Zmiana ustawy o podatku od spadków i darowizn jest związana z tezą uchwały składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z 31 marca 2025 r., sygn. akt III FPS 5/24.

NSA uznał w niej, że umowa renty, z uwagi na swój losowy charakter, stanowi prawo majątkowe, którego wartość nie może być z góry określona co do wysokości, a zatem podstawę opodatkowania należy ustalać w miarę wykonywania świadczeń wynikających z umowy renty.

Uchwała NSA nie spodobała się Ministerstwu Finansów, które zamierza skutki tej uchwały znacząco zniwelować pod hasłem deregulacji.

Po pierwsze, projektodawcy stwierdzili, że uchwała NSA jest sprzeczna z dotychczasowym orzecznictwem sądów i praktyką organów podatkowych, lecz z uwagi na moc prawną uchwały pozostaje wiążąca dla składów orzekających sądów administracyjnych, a w konsekwencji także dla organów podatkowych. W podtekście: od teraz organy podatkowe będą przegrywać w sądach, jeśli będą się upierać przy jednorazowym naliczaniu podatku od świadczeń powtarzających się.

Po drugie, stwierdzili, że realizacja tej uchwały prowadzi do znaczącego wzrostu liczby formalności, ponieważ:

• mając na względzie to, jak powstaje zobowiązanie podatkowe w podatku od spadków i darowizn, tj. z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego ustalającej wysokość tego zobowiązania (a nie z mocy prawa), należy stwierdzić, że nowa interpretacja przepisów nakłada na podatnika obowiązek składania zeznania podatkowego po każdym wykonanym świadczeniu, zarówno dla celów opodatkowania nabycia takiego świadczenia, jak i odliczenia go od podstawy opodatkowania, np. jako ciężaru darowizny.
• zarówno podatnik, który nabył rentę, jak i podatnik zobowiązany do jej ustanowienia z tytułu polecenia darczyńcy, są zobowiązani co miesiąc (z każdym wykonanym świadczeniem) wystąpić do organu podatkowego z wnioskiem o wznowienie postępowania, a organ podatkowy jest zobowiązany na nowo ustalić podstawę opodatkowania oraz wysokość zobowiązania podatkowego, uwzględniając wykonane świadczenie. W przypadku renty ustanowionej dla członka najbliższej rodziny, w celu skorzystania ze zwolnienia podatnik jest zobowiązany do złożenia zgłoszenia po każdym otrzymanym świadczeniu.

W konsekwencji projektodawcy uznali, że skutkiem wskazanej uchwały jest wzrost biurokratycznych obowiązków po stronie podatników nabywających albo wykonujących świadczenia z tytułu renty, a w przypadku podatników, o których mowa w art. 4a upsd ryzyko utraty zwolnienia. Ponadto po stronie organów podatkowych nowa interpretacja przepisów prowadzi do wzrostu kosztów związanych z wielokrotnym przeprowadzaniem pełnego postępowania podatkowego i doręczaniem decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego po każdym wykonanym świadczeniu.

Według projektodawców uchwała doprowadziła też do zróżnicowania sposobu opodatkowania świadczeń powtarzających się, w zależności od tego, czy wynikają one z umowy renty, czy z innego stosunku prawnego zobowiązaniowego.

W ocenie projektodawców argumenty te przemawiają za wprowadzeniem zmiany przepisów stanowiącą w ich ocenie „uproszczenie” zasad rozliczenia podatku. Niestety, jest to powrót do stanu sprzed uchwały NSA w ten sposób, aby przywrócony został (jak stwierdzono w uzasadnieniu: pożądany przez ustawodawcę) stan polegający na jednorazowym sposobie określania podstawy opodatkowania, a co za tym idzie jednorazowym ustaleniu wysokości zobowiązania podatkowego i doręczeniu jednej decyzji podatkowej w tym zakresie.

Według projektodawców przywrócenie zasad obowiązujących do 31 marca 2025 r. ma zniwelować negatywne konsekwencje przyjęcia interpretacji przepisów zawartej w uchwale NSA. Dzięki temu podatnicy zobowiązani do zapłaty podatku z tytułu nabycia renty (i innych świadczeń powtarzających się), będą zobowiązani do jednorazowego złożenia zeznania podatkowego (zgłoszenia) i rozliczenia podatku. Niestety, projektodawcy całkowicie pominęli w swojej nowelizacji przyczyny, dla których NSA podjął taką, a nie inną uchwałę, skupiając się na wyłącznie na jej konsekwencjach formalnych. Zamiast je wyeliminować, zdecydowali się na „powrót do stanu poprzedniego”, ignorując argumentację NSA.

Po zmianie zasadą będzie:

• powstanie obowiązku podatkowego z chwilą ustanowienia świadczeń powtarzających się oraz przyjęcie przy ustalaniu wartości tych świadczeń łącznej ich wartości, a w przypadku gdy zostały ustanowione na czas nieokreślony – za 10 lat. Zasada ta będzie miała zastosowanie w przypadku, gdy wartość świadczeń będzie możliwa do ustalenia;
• jeżeli na dzień ustanowienia świadczeń nie będzie ustalona ich łączna wartość za okres trwania obowiązku tych świadczeń (nie będzie możliwe jej wyliczenie), za zgodą podatnika będzie można przyjąć ich łączną uprawdopodobnioną wartość;
• jedynie w przypadku, gdy wartość świadczeń nie będzie mogła być ustalona ani uprawdopodobniona w dniu ustanowienia świadczeń powtarzających się, obowiązek podatkowy powstanie z chwilą wykonania poszczególnych świadczeń, a podstawę opodatkowania będzie stanowiła wartość poszczególnych świadczeń. Obejmie ona przypadki, gdy sposób ustalenia wysokości pojedynczego świadczenia uniemożliwi ustalenie lub uprawdopodobnienie łącznej wartości wszystkich świadczeń za cały czas ich trwania, np. wskutek określenia klauzuli waloryzacyjnej albo określenie wartości świadczenia w oparciu o zmienne kryterium.

Opisane zasady mają mieć zastosowanie do ustalenia wartości świadczeń powtarzających się jako przedmiotu nabycia, a także gdy wykonanie polecenia polegającego na ustanowieniu świadczeń powtarzających się będzie stanowiło ciężar spadku lub darowizny pomniejszający podstawę opodatkowania. Niestety, projektodawcy nie wskazali, w jaki sposób będzie w tym przypadku wydawana decyzja i czy wówczas będzie konieczność wykonywania wszystkich opisanych wcześniej formalności, które miały być wyeliminowane opisaną nowelizacją.

Zmienione przepisy będą miały zastosowanie do nabycia świadczeń powtarzających się ustanowionych po dniu wejścia w życie ustawy nowelizującej.

Obrót majątkiem nabytym tytułem spadku lub w inny nieodpłatny sposób

Zgodnie z art. 19 ust. 6 u.p.s.d. notariusze mogą dokonywać czynności notarialnych, w których przedmiotem obrotu lub obciążenia są rzeczy lub prawa majątkowe nabyte przez zbywcę tytułem spadku lub w inny nieodpłatny sposób objęty zakresem ustawy o podatku od spadków i darowizn tylko wtedy, gdy zbywca przedstawi zaświadczenie wydane przez naczelnika urzędu skarbowego. Zaświadczenie takie ma potwierdzać, że nabycie jest zwolnione od podatku, że należny podatek został zapłacony, albo że zobowiązanie podatkowe wygasło wskutek przedawnienia i stanowi zabezpieczenie przed wyzbyciem się majątku przez podatników w tych przypadkach, gdy uchylają się oni od zapłaty podatku.

Według projektowanej nowelizacji powyższy wymóg nie będzie obowiązywał w przypadku nabycia rzeczy lub praw majątkowych mających być przedmiotem czynności notarialnej, gdy nastąpiło ono:

1. na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego albo
2. od osób z kręgu najbliższej rodziny.

W pierwszym przypadku wymóg uzyskiwania zaświadczenia potwierdzającego, że nabycie jest zwolnione od podatku od spadków i darowizn, że należny podatek został zapłacony albo że zobowiązanie podatkowe wygasło wskutek przedawnienia jest zbędny, ponieważ treść aktu notarialnego, na podstawie którego nastąpiło to nabycie, odzwierciedla ten fakt. Notariusze, zgodnie z art. 18 ust. 1 u.p.s.d., są płatnikami podatku od spadków i darowizn od czynności dokonanych w formie aktu notarialnego. W związku z tym są oni obowiązani do pobrania należnego podatku i wpłacenia go na rachunek odpowiedniego urzędu skarbowego. Jeżeli czynność dokonywana w formie aktu notarialnego dotyczy majątku, od nabycia którego podatek został zapłacony, w oczywisty sposób nie występuje ryzyko, że podatnik będzie uchylał się od jego uiszczenia.

Drugie rozwiązanie ograniczone jest do obrotu majątkiem nabytym przez najbliższych członków rodziny, o których mowa w art. 4a ust. 1 u.p.s.d., tj. przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, w sposób inny niż w formie aktu notarialnego. Nabycie to z mocy prawa jest zwolnione z podatku od spadków i darowizn, pod warunkiem zgłoszenia właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, lub w przypadku dziedziczenia – od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku oraz udokumentowania otrzymania środków pieniężnych w określonych ustawą przypadkach. Jeżeli zatem podatnik dokonał zgłoszenia nabytego majątku, w efekcie czego nabycie to zostało zwolnione z podatku, obowiązek przedstawienia zaświadczenia naczelnika urzędu skarbowego o zwolnieniu nabycia z podatku przy dokonywaniu obrotu tym majątkiem jest zbędnym formalizmem. W związku z tym warunkiem dla zastosowania proponowanych regulacji konieczne będzie uprzednie dokonanie zgłoszenia majątku, będącego przedmiotem dalszego obrotu, a także przedstawienie potwierdzenia tego zgłoszenia notariuszowi.

Proponuje się jednocześnie, by zwolnienie z obowiązku uzyskiwania zaświadczenia przy dokonywaniu obrotu majątkiem, którego nabycie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn, dotyczyło majątku nabytego od 1 stycznia 2007 r., czyli od dnia wprowadzenia zwolnienia dla osób z kręgu najbliższej rodziny. Od tej samej daty rozszerzono też obowiązek przedkładania zaświadczenia przy obrocie majątkiem nabytym nie tylko na podstawie dziedziczenia, ale także każdego innego tytułu objętego zakresem przedmiotowym u.p.s.d. Pozwoli to z jednej strony zrealizować cel projektowanych rozwiązań deregulacyjnych, a z drugiej zabezpieczyć przed wykorzystywaniem ich niezgodnie z zamiarem projektodawcy.

Termin wejścia w życie

Z uwagi na wprowadzenie pozytywnych rozwiązań dla podatników proponuje się, aby ustawa weszła w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. 

Źródło:

• Projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn (nr z wykazu UDER19) – opublikowany 9 maja 2025 r. na www.legislacja.gov.pl

Źródło: Infor.pl