Organizacja i rola controllingu i controllera w grupach kapitałowych

Po pierwsze grupa...

Podstawowe powiązania między podmiotami tworzącymi grupę, to te o charakterze kapitałowym. W ustawie o rachunkowości ustawodawca wprowadził pojęcie grupy kapitałowej, przez które należy rozumieć jednostkę dominującą wraz z jednostkami zależnymi. Zgodnie z zapisami ustawy wymagane jest, by powiązania między jednostkami wchodzącymi w skład grupy kapitałowej miały charakter kapitałowy, co wiąże się z posiadaniem odpowiedniego poziomu udziałów lub akcji. Grupy kapitałowe mają przede wszystkim wspomóc – przy pomocy jednego kierownictwa – decyzyjność w zakresie operacyjnym, finansowym czy też personalnym.

Specyfika grupy kapitałowej jako jednej z form struktury działalności gospodarczej polega głównie na samodzielności pod względem prawnym przedsiębiorstw tworzących grupę. Z jednej strony relacje łączące podmioty powodują, że grupę należy traktować jak jeden organizm o silnych relacjach podporządkowania dominującemu podmiotowi, a z drugiej strony relacje łączące podmioty tworzące grupę często są powiązaniami o charakterze umownym, realizowanymi na zasadach czysto rynkowych zarówno z perspektywy kosztów, jak i egzekwowania kontraktu. To ważne w kontekście organizacji działań operacyjnych, finansowych czy kontrolnych. Inne będą wymagania organizacyjne spółki produkcyjnej, transportowej czy zarządzającej nieruchomościami działającymi w ramach jednej grupy kapitałowej.

Grupa kapitałowa jest więc postrzegana jako rezultat wzrostu wielobiznesowego przedsiębiorstwa. Rozbudowa struktur organizacyjnych w pewnym momencie osiąga punkt, w którym pojawiają się dodatkowe koszty koordynacji niwelujące pozytywne efekty rozszerzania działalności. Rosnące koszty zarządzania, zakłócenia w obiegu informacji, problemy z podejmowaniem decyzji, ograniczenia w przedsiębiorczości oraz inne patologie negatywnie wpływają na efektywność działania struktury organizacyjnej. Grupy kapitałowe są zatem wynikiem ewolucji struktur organizacyjnych. Tym bardziej że na pewnym stopniu powiązania spółki nie funkcjonują jedynie w połączeniu kapitałowym, ale znacznie głębiej. Powielane są procesy i spisywane procedury działania, które w postaci manuali grupowych działają jako wytyczne dla wszystkich spółek wchodzących w skład grupy. W grupie siła – to hasło ma również odzwierciedlenie np. w zakupach sprzętu, surowców czy floty aut. Grupa może negocjować ceny, rabaty i lepsze warunki umowy dla każdej z poszczególnych jednostek. Spółki dzielą się między sobą doświadczeniami, dobrymi praktykami, a czasami narzucają sobie zasady działania czy też rozszerzają etykę działania. Te wszystkie działania muszą być jednak spójne, żeby każdy z elementów układanki zgrał się w jeden, doskonale funkcjonujący organizm. Jednostką organizacyjną, która może spajać działania grupy i przekazywać konkluzje do kierownictwa wyższego szczebla jest controlling.