Zarząd sukcesyjny po śmierci przedsiębiorcy - nowe rozwiązania prawne

Na skutek nieszczęśliwego wypadku, choroby czy innych zdarzeń firma osoby fizycznej może nagle utracić jedyną osobę uprawnioną do zarządzania firmą. Następcy prawni do momentu uregulowania spraw spadkowych, które trwają zwykle dłuższy czas, zazwyczaj nie mają możliwości płynnego kontynuowania działalności gospodarczej prowadzonej wcześniej przez spadkodawcę. Z tych powodów ustawodawca, mając na celu zmniejszenie kluczowych barier w płynnym zarządzaniu przedsiębiorstwem zmarłego i zachowaniu ciągłości jego funkcjonowania, w szczególności w okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do czasu uregulowania spraw spadkowych, uchwalił ustawę z 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej - Dz.U. z 2018 r. poz. 1629 (zwaną dalej: ustawą o zarządzie sukcesyjnym). Ustawa ta zaczyna obowiązywać 25 listopada 2018 r. i może być stosowana do przypadków, w których śmierć przedsiębiorcy nastąpi po 24 listopada 2018 r.

I. Sukcesja przedsiębiorstwa po śmierci osoby fizycznej - na czym polega

Jeżeli przedsiębiorca, będący osobą fizyczną, wykonywał we własnym imieniu działalność gospodarczą wpisaną do CEIDG, to po jego śmierci działalność ta będzie mogła być kontynuowana w formie tzw. "przedsiębiorstwa w spadku". Przedsiębiorstwo w spadku to, ogólnie rzecz ujmując, masa majątkowa obejmująca składniki niematerialne i materialne służące do wykonywania działalności gospodarczej, poddana zarządowi sukcesyjnemu, o ile zostanie on ustanowiony. Będzie ona obejmowała przede wszystkim przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55¹ kodeksu cywilnego, które w chwili śmierci przedsiębiorcy w całości znajdowało się w majątku przedsiębiorcy.

Przedsiębiorstwo w spadku nie posiada zdolności prawnej w sferze prawa cywilnego. Jest to jednostka organizacyjna, której ustawa nie przyznaje osobowości prawnej ani zdolności prawnej w rozumieniu art. 33 i art. 33¹ kodeksu cywilnego. Ustawy podatkowe przyznają przedsiębiorstwu w spadku status podatnika, będącego jednostką organizacyjną niemającą osobowości prawnej.

Kto jest właścicielem przedsiębiorstwa w spadku

Zgodnie z art. 3 ustawy o zarządzie sukcesyjnym właścicielem przedsiębiorstwa w spadku jest:

• osoba, która nabyła prawo do przedsiębiorstwa w spadku na skutek powołania do spadku, czyli spadkobierca ustawowy albo testamentowy przedsiębiorcy,
• zapisobierca windykacyjny, jeżeli zapis windykacyjny, który uczynił przedsiębiorca w testamencie, miał za przedmiot przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie,
• małżonek przedsiębiorcy, jeżeli w chwili śmierci przedsiębiorcy przedsiębiorstwo stanowiło w całości mienie przedsiębiorcy i jego małżonka (na zasadach wspólności majątkowej małżeńskiej lub z innego tytułu) i jeżeli posiada on udział w przedsiębiorstwie w spadku,
• osoba, która nabyła przedsiębiorstwo w spadku albo udział w przedsiębiorstwie w spadku bezpośrednio od osoby, o której mowa powyżej, w tym osoba prawna albo jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 33¹ § 1 kodeksu cywilnego, do której wniesiono przedsiębiorstwo tytułem wkładu - jeżeli po śmierci przedsiębiorcy nastąpiło zbycie przedsiębiorstwa albo udziału w przedsiębiorstwie (w tym zbycie spadku obejmującego to mienie).

Jak powołać zarządcę sukcesyjnego, który zarządza przedsiębiorstwem w spadku

Po śmierci przedsiębiorcy jego przedsiębiorstwem zarządza tymczasowo tzw. zarządca sukcesyjny. Do pełnienia tej funkcji może być powołana osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych. Funkcję tę w jednym czasie może pełnić tylko jedna osoba. Zarządca sukcesyjny może zostać powołany na dwa sposoby, a mianowicie:

• może go wskazać przedsiębiorca na wypadek swojej śmierci lub
• po śmierci przedsiębiorcy zarządcę sukcesyjnego powołują właściciele przedsiębiorstwa w spadku (zasadniczo: spadkobiercy).

Na tryb powołania zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę na wypadek jego śmierci wskazują przepisy art. 7 ust. 1 pkt 1 i art. 9 ustawy o zarządzie sukcesyjnym. W myśl tych przepisów przedsiębiorca może:

• wskazać określoną osobę do pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego,
• zastrzec, że z chwilą jego śmierci wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym.

Powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę wymaga wyrażenia zgody osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji. Zarówno samo powołanie zarządcy, jak i wyrażenie przez niego zgody na pełnienie tej funkcji wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. Po spełnieniu tych warunków zarząd sukcesyjny uznaje się za ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy, pod warunkiem, że przedsiębiorca złożył wniosek o wpis do CEIDG informujący o powołaniu zarządcy sukcesyjnego.